Taka sytuacja powoduje duże zainteresowanie metodami zagospodarowywania odpadów. Nie bez znaczenia jest rola ustawodawstwa, spełniającego funkcję tarczy ochronnej dla mieszkańców Polski przed niekontrolowanym napływem bądź wytworzeniem produktów, z których następnie powstawać będą odpady stanowiące zagrożenie nie tylko dla wizerunku okolicy, ale przede wszystkim dla zdrowia ludzi i jakości środowiska przyrodniczego.

Grupą produktów zagrażających na dużą skalę środowisku naturalnemu są opony samochodowe. Zagrożenie to jest spowodowane nie tyle właściwościami fizykochemicznymi opon, co dużą konsumpcją wyrobu. Z roku na rok przybywa samochodów na polskich drogach, a wraz z nimi rośnie zapotrzebowanie na opony, które następnie po zużyciu stają się odpadem. W ten sposób na polski rynek trafi ają rocznie setki tysięcy ton opon.

PRAWO A ODZYSK MATERIAŁÓW

Do 2001 roku brak było regulacji prawnych określających zasady gospodarowania zużytymi oponami, co skutkowało koniecznością zagospodarowania zużytych opon przez użytkującego je Kowalskiego. Taki stan rzeczy przerwany został w 2001 roku wejściem w życie ustawy z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłatach produktowej i depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639, z późniejszymi zmianami) nazywanej potocznie ustawą o opłacie produktowej, która przeniosła obowiązek z użytkownika opony na tego, kto stworzył możliwość jej zakupu - producenta, importera, bieżnikownię. Wraz z oponami w ten sam sposób uregulowany został problem wprowadzanych na rynek krajowy olejów, baterii i opakowań. Ustawa ostatecznie nie objęła swoim zakresem jedynie opakowań wielomateriałowych, stanowiących do dziś problem w systemie odzysku. Dla poszczególnych produktów i opakowań zostały wyznaczone minimalne roczne poziomy odzysku i recyklingu, które następnie z roku na rok rosłyby dla opon w 2007 roku osiągnąć poziom maksymalny, kształtujący się na poziomie 15% recyklingu i 75% odzysku.

 

 

 

 

 

 

Dzięki wprowadzeniu zapisu w ustawie o obowiązkowym odzysku i recyklingu zużytych opon w procentowym stosunku do wielkości wytworzenia produktu, z którego powstaje odpad, metodą małych kroków uporządkowano wiele nielegalnych wysypisk, czy składowisk opon. Brak realizacji obowiązku określonego w ustawie skutkuje sankcją karną w postaci opłaty produktowej, zależnej od wielkości wprowadzenia produktu na rynek. W ten sposób „maszyna systemu" powoli ruszyła z miejsca i dziś można powiedzieć, że Polska ma sprawnie funkcjonujący mechanizm, pozwalający na usuwania każdego roku z rynku 75% odpadu powstającego z opon.

Dla dobra środowiska naturalnego, coraz częściej narażanego na negatywne działanie czynników antropogenicznych, szczególnie istotne wydaje się podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia ilości wprowadzanych na rynek produktów, których utylizacja jest procesem kosztownym i złożonym. Brak możliwości zahamowania procesu powstawania odpadu powoduje zwiększenie zainteresowania metodami pozwalającymi efektywnie go wykorzystać. Do możliwości pozwalających najskuteczniej rozwiązywać problem zagospodarowania zużytych opon należą: 1) rzedłużenie czasu ich użytkowania poprzez bieżnikowanie i zwiększenie trwałości, 2) recykling materiałowy, 3) stowanie jako paliwa, czyli odzysk energetyczny.

BIEŻNIKOWANIE NIE TAKIE ZŁE

Bieżnikowanie opon jest powszechnie stosowanym, ekonomicznie uasadnionym i ekologicznie bezpiecznym sposobem wykorzystania zużytych opon. Dzięki poddaniu oony bieżnikowaniu może ona zostać po raz drugi, a nawet trzeci wprowadzona na rynek, przy niewielkim wtworzeniu odpadów w procesie przetwórstwa. W ciągu oatnich lat znacznie poprawiła się kultura jazdy samochodami w Polsce, dzięki czemu znacznie poprawiła się jakość opon przekazywanych do bieżnikowania. Jest to bardzo istotna zmiana z punktu widzenia zagospodarowania odpadów, ponieważ dotychczas wiele bieżnikowni na potrzeby własnej produkcji sprowadzało opony z zagranicy.

Obecnie pozyskane w Polsce zużyte opony do bieżnikowania spełniają wymagania jakościowe bieżnikowni, co w znacznym stopniu zahamowało import odpadów, a pozwoliło na wykorzystanie mocy produkcyjnych na przetwarzanie powstających w kraju odpadów.

Bieżnikowanie opon jest złożonym, wieloetapowym procesem, który rozpoczyna się od kontroli zużytej opony - tzw. karkasu. Po kontroli wizualnej, ciśnieniowej i ultrasonograficznej opona zostaje przekazana na linię produkcyjną, gdzie zostaje zdjęta wierzchnia warstwa gumy - szorstkowanie karkasu - oraz nadany jej właściwy profi l i struktura powierzchniowa. Następnie karkas zostaje ponownie oceniony
na stanowisku napraw. Wszelkie dopuszczalne uszkodzenia są naprawiane, a w sytuacji zbyt dużej ich ilości karkas jest eliminowany z procesu produkcyjnego.

 

 

 

Po zakończeniu tego etapu powierzchnia karkasu jest pokrywana tzw. „klejem", zapewniającym chemiczne oczyszczenie powierzchni i zabezpieczenie jej przed wpływem czynników atmosferycznych. Na tak przygotowany karkas nakładany jest bieżnik przy pomocy specjalnego urządzenia, zapewniającego centralne ustawienie i właściwe przyleganie bieżnika do karkasu. Najważniejszym etapem w procesie produkcji opony bieżnikowanej jest jej wulkanizacja, zapewniająca trwałe połączenie nowego bieżnika ze starym karkasem w warunkach podwyższonego ciśnienia i temperatury.

 

GUMA Z OPON

Recykling materiałowy polega na odzyskiwaniu materiału, z którego powstał dany odpad, i przywróceniu go do ponownego obiegu w cyklu: surowiec - produkt - odpad. Coraz bardziej zaawansowane technologicznie oblicze odpadu gumowego poddanego recyklingowi materiałowemu obserwujemy w produkcji regeneratów ze zużytych opon. Regenerat oponowy, spełniający rolę substytutu kauczuku i zachowujący jego parametry, znajduje obecnie szerokie zastosowanie w produkcji wyrobów gumowych. Już w latach 40. ubiegłego wieku po raz pierwszy próbowano pozyskać surowiec z odpadów gumowych poprzez mielenie i poddawanie termicznej destrukcji zużytej opony. Następnie w latach 50. i 60. zastosowano regeneraty jako systemy wzmocnienia budowli militarnych podczas wojny koreańskiej, a następnie wietnamskiej.

Kolejnym krokiem w rozwoju produkcji regeneratów było przeniesienie technologii stosowanych przez wojsko na grunt cywilny, gdzie rozpoczęto stosowanie regeneratów gumowych jako substytutu kauczuku do produkcji wyrobów z gumy. Regenerat oponowy jako tańszy zamiennik surowca naturalnego zyskuje sobie coraz większą liczbę zwolenników. Produkcja regeneratu gumowego rozpoczyna się od oceny jakościowej materiału - ścieru gumowego - przed rozpoczęciem procesu regeneracji. Przyjęty surowiec jest poddawany wstępnej separacji zanieczyszczeń metalicznych i mineralnych. Aby regenerat mógł spełnić wymagania jakościowe, należy rozdzielić ściery ze względu na frakcje. Tak przygotowany materiał do produkcji jest następnie uśredniany i mieszany ze zmiękczaczami i peptyzatorami.

 

 

 

Najważniejszym etapem produkcji regeneratu jest doprowadzenie do rozpadu wiązań sieciujących, nie naruszając przy tym łańcucha głównego makrocząsteczek kauczuku. Rozpad wiązań następuje podczas termicznej dewulkanizacji w środowisku pary wodnej i wysokiej temperatury, co gwarantuje uzyskanie przez regenerat właściwości zbliżonych do materiału oryginalnego. Ostatnim etapem jest obróbka mechaniczna - rafi nacja regeneratu na walcarkach rafi nujących, gdzie regenerat jest formowany we wstęgę. Tak przygotowany regenerat po stabilizacji termicznej jest gotowy do zastosowania w produkcji wyrobów gumowych.

ODZYSK ENERGETYCZNY

Jedną ze skutecznych metod zagospodarowania zużytych opon jest również odzysk energetyczny, polegający na odzyskaniu z opon energii poprzez spalenie. Zwulkanizowana guma ze zużytych opon ma wysoką wartość kaloryczną. Poprzez spalanie całych lub rozdrobnionych opony w specjalnie skonstruowanych piecach, odzyskiwana jest energia, z powodzeniem zastępująca konwencjonalne paliwo. Ustalono, że spalając 1 t opon, można uzyskać 8000 kg pary grzejnej lub 1200 kW energii elektrycznej.

Z upływem lat funkcjonowania ustawy łatwo dostrzec jej pozytywny wpływ na środowisko. Powodem do zadowolenia jest fakt uzyskiwania w skali kraju wysokiego poziomu odzysku i recyklingu, przekraczającego określone ustawą poziomy. Znaczne ograniczenie importu opon wpływa na zmniejszenie wielkości obowiązków recyklingu i odzysku, przy jednoczesnym zwiększeniu liczby opon pochodzących z ryku krajowego. W efekcie wielkość realizowanego obowiązku odzysku i recyklingu stale rośnie.

Ponadto w ciągu kilku lat znacznie poprawił się stan polskich lasów, z których usunięto wiele nielegalnych wysypisk odpadów, a zebrane odpady zostały efektywnie wykorzystane. Jeżeli funkcjonowanie systemu nie zostanie zakłócone, istnieje realna szansa na odzyskiwanie większości zużytych opon i pełną kontrolę wpływu przemysłu oponowego na środowisko.